Kuckartz’ Qualitative text analysis (2014)

Dit boek over kwalitatieve tekstanalyse speelt in op het idee dat er behoefte is aan een analysegids voor (beginnende) onderzoekers. Omdat het inpraat op onzekerheden die iedereen die onderzoek doet ervaart, spreekt het de lezer onmiddellijk aan. Doordat de auteur op aantrekkelijke wijze beschrijft dat hij een stap-voor-stap-gids presenteert die helpt om onzekerheid bij het kwalitatief analyseren van teksten te verminderen, krijg je veel zin om het boek te lezen. Echter, dit creëert ook (te) hoge verwachtingen. Op inhoudelijk vlak verricht de auteur zeer goed werk doordat het analyseproces heel duidelijk beschreven is. Toch is het volgens mij een illusie dat de onzekerheid daarmee opgelost is. Helaas kan geen enkel boek die onzekerheid en vaagheid (volledig) wegnemen. Het analyseren an sich is een proces dat niet volledig op papier gevat kan worden (in dat opzicht blijf je bij alle boeken op je honger zitten). De vaagheid en onzekerheid zijn namelijk een inherent gegeven van het analyseren zelf.

In een redelijk beperkt aantal bladzijden (160 pagina’s) en zeven hoofdstukken komt alles aan bod wat je als beginnende onderzoeker of als student nodig hebt om aan de slag te gaan met de verzamelde kwalitatieve data in onderzoek. Er is bovendien een logische opbouw. Allereerst definieert de auteur kwalitatief onderzoek, en dit door te vergelijken met kwantitatief onderzoek. Er wordt ook ingegaan op bepaalde uitdagingen van kwalitatief onderzoek, en waarom de onderzoeksvraag zo belangrijk is voor het analyseren van de kwalitatieve data. Daarnaast gaat het boek in op drie frameworks waar kwalitatieve analysemethoden (die later aan bod komen) op gebaseerd zijn. De auteur spendeert ook een volledig hoofdstuk aan het definiëren van een aantal begrippen, zoals ‘concept’, ‘categorie’, ‘memo’ en ‘case summaries’. Een duidelijke notie van deze begrippen is namelijk nodig om de daaropvolgende hoofdstukken te begrijpen. De auteur gebruikt vervolgens zijn eigen onderzoek als illustratie bij de analysemethoden: de thematische, evaluatie- en typologieanalyse. Op een zeer begrijpelijke manier worden de analysefasen stap voor stap uitgelegd. Vervolgens laat de auteur zien hoe deze analysemethoden gemakkelijk kunnen worden uitgevoerd via computerprogramma’s zoals MAXQDA. Tot slot (maar zeker niet minder belangrijk) worden de kwaliteitsaspecten benadrukt waaraan kwalitatief onderzoek (en de analyse) moet voldoen. De auteur geeft ook een aantal concrete tips en vragen mee voor het schrijven van een onderzoeksrapport op basis van de geanalyseerde data. Hij vat ook nog de belangrijkste elementen samen om systematisch kwalitatieve analyses uit te voeren.

De sterktes van dit boek

Door een specifiek boek te hebben dat werkelijk in het analyseproces ‘duikt’, krijgt de analyse hier wel het gewicht dat ze verdient. Vaak blijft de analysesectie in onderzoeksartikelen (of zelfs boeken) beperkt tot het aanhalen van een theorie of auteur, zoals de auteur van dit boek ook stelt (p. 8). Hier komt de analyse tot haar recht en door het uitbrengen van een boek enkel en alleen daarover benadrukt men het belang van de analyse voor het onderzoek.
Het boek is een goed verzamelwerk. Er worden geen nieuwe analytische methoden uitgewerkt, het bevat eerder een opsomming van drie bestaande analysemethoden (de thematische, evaluatie- en typologieanalyse), die wel aan de hand van een specifiek onderzoeksvoorbeeld geconcretiseerd worden. Het boek is een basisboek van waaruit je je verder kunt specialiseren. Aangezien het een algemeen werk is, moet je wel altijd de vertaalslag maken naar jouw eigen onderzoek. De auteur had echter ook de intentie om een algemeen boek te schrijven dat toegankelijk zou zijn voor veel mensen (van verschillende disciplines). Daar is hij wel in geslaagd.
De focus van het boek is vanaf het begin heel duidelijk. In het voorwoord kom je snel de reden (behoefte aan een handleiding) te weten van deze boekuitgave en wat je als lezer kunt verwachten (en wat niet). De auteur informeert ook hoe je het boek het beste kunt lezen (in zijn geheel of individueel per hoofdstuk). De volgorde van de hoofdstukken is ook logisch opgebouwd. Elk hoofdstuk heeft dezelfde opbouw: het begint met de inhoud van het hoofdstuk. Zo heb je onmiddellijk een structuur om de inhoud van het hoofdstuk aan op te hangen. Ook de figuren, tabellen, enzovoort worden steeds op dezelfde manier afgebeeld. Het boek biedt ook een meerwaarde door de vragen die de auteur aan de lezer meegeeft. Deze vragen kunnen de analyse naar een dieper niveau brengen en zetten je (kritisch) aan het denken.

De zwaktes van dit boek

De structuur binnen de hoofdstukken gaat soms toch verloren. Vaak moest ik terugbladeren om te zien op welk niveau ik aan het lezen was. Het gebruik van titelnummeringen zou daarbij geholpen hebben. Daarnaast geeft de auteur soms bijvoorbeeld aan vijf elementen te benoemen, maar dan volgen er maar vier. Dit is voor de lezer verwarrend. De tekst is doorlopend en trekt ook zelf weinig de aandacht. Vetgedrukte woorden en/of het gebruiken van concepten in de kantlijn (eventueel met een korte definitie) zouden onmiddellijk de belangrijkste punten uit de tekst kunnen benadrukken. Daarnaast is het eerste gedeelte van hoofdstuk 5 (computerondersteuning) over het transcriberen en anonimiseren van data ook interessant buiten dit hoofdstuk, aangezien dit niet specifiek is voor het analyseren via computerondersteuning.
Het belang van de onderzoeker (en de stempel die je als onderzoeker drukt op het onderzoek) wordt te weinig benadrukt. De analyse begint bijvoorbeeld niet wanneer alle data al verzameld zijn, maar start al bij de vraagstelling tijdens het interview. Je hebt op dat moment al keuzes gemaakt, die invloed zullen hebben op de data én de analyse; je legt meer nadruk op het ene dan het andere door jouw eigen rugzak, gevuld met levenservaring, opleidingen, vergaarde kennis, enzovoort. De auteur haalt de rol van de onderzoeker op een gegeven moment kort aan (p. 60), om in het vijfde hoofdstuk (computerondersteuning) iets langer daarover uit te wijden (p. 128 en 132). Dit deel had naar mijn gevoel in een ander hoofdstuk mogen worden belicht. Door deze informatie voornamelijk te vermelden in dit (zeer specifieke) hoofdstuk is er een kans dat een groep lezers dit niet meekrijgt. Ze slaan dit hoofdstuk misschien net over als ze niet met dergelijke programma’s aan de slag willen gaan.
De auteur legt ook sterk de nadruk op het belang van de intercoder-betrouwbaarheid (zie onder andere p. 75). Dat is echter niet altijd mogelijk. Dit is goed als je als een team aan een onderzoek werkt, maar op veel onderzoeksprojecten (in Vlaanderen) wordt maar één persoon bekostigd. Denk ook maar aan studenten die een masterproef moeten maken. De auteur geeft dit individueel werken ook wel aan, maar geeft niet duidelijk weer hoe je de codes dan kunt verbeteren: ‘look to improve explicitly category definitions and prototypical examples where necessary’ (p. 75) zegt namelijk niet veel.
Een minpunt is het feit dat de meeste auteurs die hij aanhaalt Duitstalig zijn. Aangezien dit boek momenteel op een Engelstalig lezerspubliek gericht is, zou het bijvoorbeeld interessant zijn om meer Engelstalige auteurs te gebruiken of als aanvulling mee te geven, zodat de Engelstalige lezer ook onmiddellijk een aantal artikelen/boeken heeft om zich te verdiepen in de gekozen materie.

Kortom, het boek is zeker voor beginnende onderzoekers een meerwaarde. Het is een goed boek dat zeker voor onderwijsdoeleinden als handboek gebruikt kan worden. Toch moet men niet verwachten dat alle onzekerheden weggewerkt zijn na het lezen van dit boek. Het boek fungeert dus niet volledig als ‘receptenboek’ dat alle ‘ingrediënten’ opsomt om tot een goede analyse te komen.

© 2009-2021 Uitgeverij Boom Amsterdam

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.